Đá dế, đá cá lia thia.

 
Cá lia thia màu xanh được gọi là cá Xiêm.


Loại cá lia thia màu hồng đỏ có vây rất đẹp là cá Phướn.



Nhân nói về chuyện con nít học hành bây giờ khổ sở quá, tôi lại muốn bắt qua chuyện cái chơi của con nít thời xưa cách nay nửa thế kỷ, chẳng ở đâu xa mà ngay tại xứ Sè Gòong hoa lệ này, cái thuở tôi còn để chỏm suốt ngày lê la chòm xóm, cùng với một lũ đồng trang lứa chơi đùa đủ mọi thứ trò chơi.

Năm mươi năm về trước tụi nhóc tì như tôi chỉ có những trò chơi dân gian để mà chơi đùa. Tụi con trai chơi với nhau bày ra những trò chơi hoạt động, thường là bắn bi, đánh đáo, đánh cù (trong Nam gọi là chơi bông vụ), chơi u, chơi trốn tìm, đánh khăng... và tùy theo mùa mà chơi đá dế, đá cá lia thia... (thường vào dịp hè).

Trong cái vụ chơi đùa trẻ ranh này thì tụi con nít có lẽ thích nhất là đá dế, đá cá lia thia... Thuở tôi là nhóc tì thì mùa hè tha hồ mà chơi đùa. Dế đá thì chẳng phải đi mua, mà là đi bắt. Mà ngày ấy đâu đâu cũng có  ao hồ đồng cỏ, đến mùa mưa là buổi tối dế theo ánh đèn bay đầy vào nhà, đủ mọi loại, dế chó (to bằng dế đá, tức là bằng khoảng ngón tay nhưng không đá đuợc, chỉ có nước bắt cho gà ăn), dế trũi (con này nhà văn Tô Hoài có nhắc đến trong Dế mèn phiêu lưu ký, có 2 cái càng to gần đầu, cũng không đá được, bị con nít tóm là chung số phận như dế chó), dế cơm, a con dế cơm này ngày xưa to ác chiến chứ không giống như con dế cơm chiên dòn bây giờ, nó to gấp năm lần những con dế thường, với đôi càng gai nhọn lởm chởm, con nít ít đụng tới loài này vì bắt nắm trong tay mà bị chúng búng càng trúng thì bật máu, loài này to xác nhưng cũng chẳng đá đấm gì, con nít chê.

Mới đây tôi đọc trong một tạp chí bài viết của một nhà văn về chú dế cơm này, nhà văn nói con dế cơm có đôi mắt láo liên, chúng không tấn công bằng đôi hàm mà tấn công loài khác bằng đôi càng. Thật là buồn cười, chẳng biết nhà văn có thật biết con dế cơm không mà tả như thế. Thứ nhất vụ mắt láo liên, loài côn trùng như dế mắt chỉ có độc một màu, chẳng có tròng mắt như các loài động vật để mà láo liên. Thứ nhì là vụ tấn công bằng càng, càng của chúng đáng sợ thật, nhưng chỉ khi chúng bị người bắt nắm trong tay càng mới búng lung tung, lỡ trúng mới đau thôi, chứ thực sự chúng không có ý thức tấn công hay tự vệ bằng càng.

Loại dế đá là chú dế than đen trùi trũi như cục than, hoặc chú dế lửa có màu vàng đỏ như ánh lửa, cũng có con lai giữa dế than và dế lửa màu ít đỏ hơn, loại này chỉ có con trống mới đá, con trống trên cánh có gân và điểm thêm 2 chấm màu vàng ở đầu cánh, chà, trẻ con mà tóm được chú dế trống ác chiến đá đâu thắng đó là phải biết, phải kiếm cái hộp thiếc lót cỏ non cho chúng ở, thức ăn phải vào bếp lén lấy của mẹ mấy cọng giá sống, lá rau xà lách tươi... Con dế đá cũng hấp dẫn hơn hẳn các loài dế khác ở tiếng gáy, tiếng gáy của chúng nghe vang rền trong đêm khuya...

À, một trò chơi khác của con nít thời tôi là đá cá lia thia. Trò này thì có tốn kém, bởi cá lia thia không đi bắt được mà phải mua. Cá lia thia thường có 2 loại, một loại là cá Xiêm, màu xanh tuyền, đuôi, vây ngắn, loại này thường đá rất chiến, chịu đòn lì, có khi 2 con xáp vào nhau phùng mang trợn mỏ, lừa thế đớp nhau túi bụi, đến khi đuôi, vây rách bươm te tua cũng chưa chịu thôi. Loại thứ hai là cá Phướn, có 2 màu là màu xanh biếc và màu đỏ. Cá Phướn có đuôi, vây đúng như tên gọi, dài lướt thướt rất đẹp, nhưng loài này đá không dai bằng cá Xiêm, có lẽ bởi chúng có bộ đuôi và vây dài quá, khó xoay sở khi lâm trận.

Cá lia thia không nuôi trong bồn như cá vàng hay những loài cá kiểng khác, mà trong một keo thủy tinh nhỏ, hơi cao, một keo nuôi một con, thức ăn của chúng là lăng quăng, mà nuôi phải đậy khéo không chúng nhảy ra hoặc bị thằn lằn (thạch sùng) câu mất.

Dế và cá chỉ có con trống mới đá, con mái trẻ con chê. Tuổi nhỏ ngày xưa kể cũng sướng thật...